E bija e hënës dhe e diellit

Mitrush Kuteli

Ish një nënë, kish një djalë. Të vetëm e kish. E donte me përgjëratë. Djali dilte për gjah. Nëna e porositi: -Bir, bir. Gjithë maleve të gjuash, veç në mal të kuçedrës mos gjuaj. Se kuçedra është shumë e keqe bir, të ha e të përpin. Atje kanë shkuar shumë trima e nuk janë kthyer prapë… Djali nuk e dëgjoi nënën, por e dëgjoi vashën e zemrës. Ajo i tha: -Trim, në më do mua, në asnjë mal të mos gjuash, vetëm në mal të kuçedrës të gjuash! Trimi e donte shumë vashën e bukur e nuk ia shkelte kurrë fjalën. Pra, u ngrit e shkoi të gjuante në mal të kuçedrës. Sapo u ngjit atje lart, zuri të lëkundet dheu, me gjithë gurë e drurë.

Na i doli përpara kuçedra e madhe me shtatë krerë dhe shtatë brirë, me sytë si pishtarë të ndezur, me gojën sa një shpellë, me flatra në kurriz si krahët e lakuriqit të natës, po shumë të mëdha. Nxirrte tym e flakë të verdha nga goja. Kjo flakë digjte e përvëlonte barin, lulet, shkurret. Përpoqi tri herë bishtin dhe u bë tërmet i madh. Djali nuk u tremb: vuri shigjetën në hark. Shigjeta u nis, fërshëlleu, por nuk i bëri asgjë kuçedrës. I ra me shtizë, por as shtiza nuk i bëri gjë. Nxori shpatën, por kuçedra lëshoi një grahmë kaq të fortë sa shpata i ra nga dora. Kështu trimi mbeti përballë kuçedrës pa shigjeta, pa shtizë, pa shpatë. Kuçedra qeshi me të shtatë gojët, iu afrua, e përcëlloi me flakë dhe i tha:

-Tani unë do të të ha, o djalë, se ti shkele malin tim. Nuk ke dëgjuar ti se ai që shkel këtë mal nuk mbetet i gjallë? Këtu kanë ardhur shumë trima të tjerë përpara teje dhe të gjithë i kam ngrënë. Edhe ty do të të ha, bëhu gati.

-Moj kuçedër stërkuçedër, unë e shoh se ti do më hash. Me të vërtet qenke shumë e fortë. Të lutem vetëm për një gjë: më lër të shkoj deri në shtëpi që t’i kërkoj nënës uratën e vdekjes. Pastaj do të kthehem këtu që të më hash.

-Ç’do të më japësh ti mua po të të lë të shkosh?

– Do të të jap besën time!

– Mirë, nëma besën e shko. Djali i dha besën kuçedrës, zbriti malin, shkoi drejt e në shtëpi dhe i tha nënës: -Zonja mëmë, mua më zuri kuçedra në malin e saj tek po gjuaja e tani do të më hajë. Unë i dhashë besën se do të kthehem dhe ajo më lëshoi. Tani falmë uratën e vdekjes se do shkoj të më hajë. Nëna lëshoi kujën: qau, bubutiu: – Bir, o bir! Ç’t’u desh të shkoje në mal të kuçedrës? Pse s’më dëgjove mua? Mos shko!

-Jo, nënë, do shkoj se i kam dhënë besën kuçedrës. Trimi buzëqeshi hidhur dhe u përgjunj që nëna t’i jepte uratën e vdekjes. Ai i puthi dorën, ajo i fali uratën, u vesh me të zeza, u mbyll në shtëpi… Djali shkoi te vasha e zemrës dhe i tha: -Të falem, moj e bukura ime! Kam ardhur të të lë lamtumirën se unë do të shkoj e nuk kthehem më. Do të më hajë kuçedra se më zuri tek gjuaja në malin e saj. Shigjeta nuk i bëri gjë, shtiza nuk e preku, shpata më ra nga dora kur u mata ta qëlloja. I dhashë besën se do kthehem prapë të më hajë. Pra, mbetsh gëzuar moj e bukur! Vasha vuri buzën në gaz.

-Të vjen keq që do të të hajë kuçedra?

-Jo, moj e bukur. Ti më ke falur kaq ngazëllime me bukurinë tënde e me buzëqeshjen tënde sa shkoj në vdekje pa asnjë pengesë. Qofsh e lumtur e rri me shëndet se dua të arrij sa më shpejt, më pret kuçedra.

-Prit djalë se do të vij edhe unë në mal me ty. Djali u vrenjt.

-Mos eja, moj e bukura ime se atje tunden gurët dhe drurët: kuçedra është shumë e keqe, të ha, të përvëlon, të përpin.

-Unë nuk vij po të rrish edhe ti me mua përngaherë.

-Nuk mundem moj vashë, i kam dhënë besën kuçedrës dhe nuk e shkel dot… Më mirë i vdekur së besëshkelur.

E bukura qeshi dhe i tha:

-Do të vij me ty! Vasha i hipi një kali të bardhë, trimi i hipi një kali të zi e ia morën përpjetë malit të kuçedrës. Vasha dukej si e veshur me dritë. Djali e shikonte dhe drithërohej. Thoshte me vete: “Qysh ta hajë këtë bukuri kuçedra? Ah, sikur të kisha tri jetë… Do t’ia falja të tria kucedrës që ta linte vashën të kthehej në shtëpi dhe të jetonte e lumtur”. E bukura e vuri re se ai diç bluante në mendje dhe e pyeti:

-Ç’mendon ti, o trim? Ai tha ç’mendonte: -Të kisha pasur, moj e bukur, tri jetë, do t’ia falja të tria kuçedrës që ti të shpëtoje e të ktheheshe përsëri në shtëpi e të rroje e lumtur. Ajo e vështroi tërë gaz.

-Edhe pa ty?

-Qoftë edhe pa mua…

-Kaq shumë më do?

-Shumë… Ndërkaq bubulloi tërë mali, u tundën gurët dhe drurët. Doli kuçedra me shtatë krerë dhe ia mori këngës:

-Lumja unë, e lumja! Kisha një, m’u bënë dy! Po më vjen një vashëz e njomë. Do ta ha, ta përpij. Vasha e bardhë qeshi e ia ktheu:

-Mjerë ti, mjerë, moj kuçedër! Kishe një e s’ke asnjë. Dhe ti vetë do hysh në fund të dheut se ky mal është i njerëzve dhe do jetë i njerëzve. Vasha dhe trimi iu afruan kuçedrës. Ajo zuri të mprehë dhëmbët e të lëshojë zjarr nga goja. Po me një të parë vasha e mbërtheu në vend. Kuçedra u tremb, u mundua të prapset.

-Cila je ti moj, vashë e bardhë, që më kall të ngjethura në shtat? Ç’është kjo dritë që të furfurin në fytyrë? Ç’është ky zjarr që po më djeg kështu?

-Jam bija e hënës dhe e diellit, jam pika e qiejve që bie kudo, në male e fusha, mbi kryet e të liqve për të mirën e të mirëve, për shpëtimin e njerëzve.

-Ç’e ke ti këtë trim, moj vashë e bardhë?

-E kam shoqin e jetëve.

-Vashë mbi vashëzat e dheut, – i tha kuçedra – kthehu e gëzuar. Trashëgofsh të ritë tënd me trimin e zgjedhur. Paskeni qenë të dy të besës e më mundët.

-Po ti moj kuçedër e stërkuçedër, ç’do të bësh tani ? – e pyeti bija e hënës dhe e diellit, që mbante në dorë një shigjetë drite: pikë e qiellit.

-Meqë ti më munde, unë s’kam vend në këtë botë: do të hyj në fund të dheut e nuk do të dal kurrë më. Dhe kuçedra u zhduk e nuk doli më: ndofta u dogj u bë hi, ndofta u fut në fund të dheut. Ata të dy – vasha e bardhë dhe trimi i besës – rruan e trashëguan jetë pas jete. Edhe në mal të kuçedrës gjahtarët zunë të venë për gjah si në gjithë malet e tjera. Atje zunë të kumbojnë këmborë kopesh dhe sëpata druvarësh.